Na het blote oog, de loep en de polariscoop is de refractometer een belangrijk instrument om de identiteit van een edelsteen te kunnen bepalen. Met de refractometer kan worden bepaald:

  • of een steen enkel- of dubbelbrekend is
  • de mate van lichtbreking (n-getal)
  • de maximale dubbelbreking
  • de eenassig- of twee-assigheid

Deze begrippen leg ik hierna uit.

[figuur invoegen]

Vlnr: afbeeldingen van een refractometer van Kruss, een flesje contactvloeistof, een refractometer van de GIA en een afleesschaal met een schaduwlijn op 1.544.

Aan de achterzijde van het apparaat wordt een lampje geplaatst. Dat kan een (gewoon) gloeilampje zijn. Maar de voorkeur heeft het geeloranje natriumlicht. Daar zien onze ogen het scherpst mee. De lichtstraal van het lampje komt via een spiegel tegen de edelsteen. Die heb je met een speldenprik contactvloeistof met de tafel op het glas onder het bovenste kapje geplaatst.De lichtstraal gaat via een afleesschaal verder naar het oculair. Als je hierdoor heen kijkt zie je een geeloranje schaalverdeling, die loopt van 1.30 tot 1.80, met een donker en een licht vlak (zie afbeelding). De schaduwlijn of grenslijn op de schaalverdeling geeft het brekingsindex-getal weer. Soms is de schaduwlijn moeilijk te vinden. Beweeg je hoofd op zo’n 25 cm afstand van het oculair iets naar links of rechts en naar onder en boven.

Stel dat je de lichtbreking ziet op 1.544 (het laatste cijfer een beetje schatten). Dan is de lichtbreking bepaald. Zoek het getal op in een determinatietabel. Het kan kwarts zijn of misschien glas. Op de afbeelding boven naast de GIA-refractometer zie je een polaroidfilter (glaasje) dat je op het oculair plaatst en 360º draait. Als de schaduwlijn hetzelfde blijft moet de conclusie ‘glas’ zijn. Als de schaduwlijn wel verandert dan is er sprake van dubbelbreking en moet de conclusie luiden ‘geen glas’. Wat het dan wel is hangt af van het verschil tussen het hoogste en laagste gemeten getal. Dat wordt de maximale dubbelbreking genoemd. Draai de steen op de refractometer enkele keren voorzichtig van positie: 0º, 45º, 90º en 135º. Hen je 1.553 als hoogste getal gemeten dan is de maximale dubbelbreking dus 0.009 en is het getal 9 van de 10 gevallen een kwarts (bergkristal, amethist, citrien, enz.). In een op de 10 gevallen kan het scapoliet zijn, die heeft een andere assigheid. Maar dat behandelen we op de cursus edelsteenkunde. Benieuwd? Bel!. Er is nog plaats op de cursus!

Kees Hoving
Gemmoloog
078-673 63 76
k.hoving@hetnet.nl